. .



Лiцьвiны (лiтвiны, лiтвa) — гicтаpычная нaзвa бeларуcаў у Bялiкім Kняcтвe Лiтoўскім (1240—1795). У якaсьцi нaзвы бeларуcаў шыpaка ўжывaлаcя яшчэ нa пpацягу XIX cтагодзьдзя ды заxоўваeццa ў чаcтковым ужытку ў якаcьцi cаманaзвы вяcковагa жыxapства і цяпеp.




(http://be-x-old.wikipedia.org/wiki/Ліцьвіны)




2/5/12

ГРУНВАЛЬД. ПРАВАКАЦЫЯ ВІТАЎТА



Алесь   Пілецкі

            Кожная   гістарычная   падзея   з   часам   абрастае   мітамі.   І чым   больш   часу   мінае,   тым   больш   зьбіраецца   гэных   мітаў.   Часам   рэальныя   факты   саступаюць   ім   месца   ў   падручніках.   Асабліва,   калі   справа   тычыцца   такіх   значных   падзеяў,   як   Грунвальдская   бітва,   якая   адбылася   15   ліпеня   1410   года.   


Вайну   пачалі   не   крыжакі.
            Мала   хто   ведае,   што   Вялікую   вайну   1409-1411   гадоў   (упершыню   яе   так   назваў,   дарэчы,   польскі   храніст   Ян   Длугаш)   наўмысна   справакаваў   вялікі   князь   літоўскі   Вітаўт.   На   той   момант   тэрыторыя   Жмудзі   —   сучасная   заходняя   Літва   —   кантралявалася   Тэўтонскім   ордэнам.   І   вясной   1409   Вітаўт   падгаварыў   жамойтаў   узьняць   паўстаньне   супраць   крыжакаў.
            Справа   ледзьве   ня   скончылася   для   ВКЛ   фатальна.   Вялікі   магістр   Ордэна   Ульрых   фон   Юнгінген   зьвярнуўся   па   дапамогу   да   Ягайлы.   Ордэн   прасіў   караля   Польшчы   захаваць   нейтралітэт   у   будучай   вайне   паміж   крыжакамі   й   Вялікім    Княствам    Літоўскім.   Калі   б   Ягайла   спакусіўся   на   прапанову,   якая   магла   яму   дазволіць   у   пэрспэктыве   дабіцца   тэрытарыяльных   і   палітычных   саступак   ад   аслабленай   вайной   Літвы,   гісторыя   сучаснай   Беларусі  склалася   б   зусім   інакш.  
Дыпламатычная   артпадрыхтоўка
            Перад   пачаткам   ваенных   дзеяньняў   абодва   бакі   імкнуліся   дыпляматычнымі   шляхамі   перацягнуць   на   свой   бок   як   мага   больш   саюзьнікаў.   Больш   пасьпяховым   у   гэтым   выявіўся   крыжацкі   ордэн.   Юнгінгену   ўдалося   заручыцца   падтрымкай   вяньгерскага   караля   Жыгімонта   Люксембуржскага.   На   шчасьце,   толькі   дыпляматычнай.   Калі   б   вугорскія   войскі   абрынуліся   на   паўднёва-заходнія   рубяжы   ВКЛ   і   Кароны,   Ягайлу   зь   Вітаўтам   прыйшлося   б   несаладка.   Усе   сілы   былі   скіраваныя   на   вайну   з   крыжакамі,   рэсурсаў   на   «другі   фронт»   не   было.   
            Абодва   бакі   актыўна   карысталіся   паслугамі   наймітаў.   На   баку   крыжакоў   ваявалі   рыцары   з   усяе   Эўропы.   Браты-саюзьнікі   таксама   нанялі   каля   3000   «гастарбайтэраў»   —   пераважна   з   Чэхіі   й   Маравы.   Але   былі   й  валанцёры,   якія   секліся   зь   немцамі   зь   ідэйных   перакананьняў.   Сярод   іх   —   будучы   правадыр   гусітаў   Ян   Жыжка.   Менавіта   на   Грунвальдскім   полі   ён   страціў   сваё   першае   вока.
Здрада   наёмнікаў
            Акрамя   каронных   і   вялікакняскіх   сіл   ды   татараў   у   склад   арміі   саюзьнікаў   уваходзілі   малдаўскія   ды   сэрбскія   адзьдзелы.   Агулам   войска   падпарадкоўвалася   Ягайлу,   аднак   на   справе   каардынаваць   і   кантраляваць   такую   колькасьць   людзей   было   цяжка.   Як   піша   Длугаш,   беспасярэдна   перад   бітвай   такая   разрозьненасьць   вылілася   ў   адкрытае   дэзэрцірства Пабачыўшы   бліскучыя   крыжацкія   шэрагі,   наёмныя   чэскія   рыцары   з   харугвы   Сьвятога   Юрыя   паспрабавалі   ўнікнуць   бою.   Гэта   заўважыў   падканцлер   Кароны   Ян   Тронба   й   вярнуў   здраднікаў   на   поле   бітвы.   Што   праўда,   ненадоўга:   толькі   ён   адвярнуўся   —   наёмныя   чэхі   ізноў   уцяклі.     
Юнгінген   браў   Ягайлу   «на   слабо»
            Грунвальдская   бітва   пачалася   з   тонкай   правакацыі   крыжакаў.   Саюзьнікі,   нягледзячы   на   сваю   колькасную   перавагу,   доўга   не   наважваліся   на   атаку.   Крыжакі   таксама   не   жадалі   атакаваць   першымі:   іх   было   меней   і,   ударыўшы   ў   цэнтар   войска   саюзьнікаў,   яны   маглі   трапіць   у   пастку   —   палякі   й   ліцьвіны   замкнулі   б   флянгі   ў   кола   й   высеклі   б   ворагаў.   
            А   тым   часам   ліпеньскае   сонейка   неміласэрна   смажыла   крыжакаў   у   дасьпехах,   якія   стаялі   на   ўзгорку.   Ліцьвіны   ж   з   палякамі   вычэквалі   ў   падлеску.   Тады   Юнгінген   пайшоў   на   правакацыю:   накіраваў   у   лягер   Ягайлы   падарунак   —   два   аголеныя   мячы.   «Вялікі   магістр   Ульрых   пасылае   табе   й   твайму   брату   два   мячы,   каб   вы   разам   са   сваімі   войскамі   менш   баяліся   й   змагаліся   адважней,   чым   цяпер.   А   таксама   каб   больш   не   хаваліся   па   лясах   і   гаях»,   —   гаварылася   ў   пасланьні   крыжакаў.   Неўзабаве   пасьля   гэтага   Ягайла   загадаў   распачынаць   бітву,   якая   скончылася   для   Юнгінгена   так трагічна.  
            Тыя   два   мячы   доўгі   час   захоўваліся   ў   Кракаве,   у   Вавельскім   замку.   Затым   трапілі   ў   прыватную   калекцыю   Ізабэлы   Чартарыйскай   у   Пулавы,   а   адтуль   іх   у   часе   падзелаў   Рэчы   Паспалітай   вывезьлі   на   ўсход   расейцы.   Дзе   цяпер   мячы   Юнгінгена   —   невядома.   
«Уцёкі»   ліцьвінаў
            Ці   бегла   з   Грунвальдскага   поля   Вітаўтава   войска?   Згодна   з   пашыранай   вэрсыяй,   атрады   з   ВКЛ   пад   кіраўніцтвам   Вітаўта,   наступаючы,   трапілі   ў   воўчыя   ямы   й   панеслі   вялікія   страты.   Што   й   змусіла   Вітаўта   пасьля   далёка   адступіць.   За   імі   пагналіся   крыжакі,   а   калі,   не   здолеўшы   разьбіць   атрады   з   ВКЛ,   вярнуліся   на   поле   бою,   засталі   амаль   поўны   разгром   асноўных   сваіх   сіл   войскамі   Кароны.    
            Насамрэч   падрыхтаваць   воўчыя   ямы   крыжакі   наўрад   ці   змаглі   б   —   яны   падышлі   да   месца   бітвы   амаль   адначасова   з   войскамі   саюзьнікаў,   і   такія   іх   дзеяньні   не   засталіся   б   незаўважанымі.   А   ўцёкі   ліцьвінскіх   адзьдзелаў   маглі   быць   добра   спланаванай   акцыяй,   мэтаю   якой   было   падзяліць   крыжацкае   войска   на   дзьве   часткі.
Гонар   вялікага   магістра
            Калі   вынік   Грунвальдскай   бітвы   стаў   зразумелы,   магістру   Тэўтонскага   ордэну   прапаноўвалі   пакінуць   месца   падзей.   Але   ён   адмовіўся.   «Не   дай   Бог,   каб   я   зьехаў   з   поля   бітвы,   на   якім   загінула   столькі   адважных»,   —   сказаў   Ульрых   фон   Юнгінген.   Вялікага   магістра   забіў   шараговы   ваяр,   які,   хутчэй   за   ўсё,   і   сам   загінуў.   Бо   пра   яго   не   захавалася   аніякіх   зьвестак.   Крыжакі   былі   аточаныя   й пераможаныя.   Рэшткі   войска   закрыліся   ва   ўмацаваным   лягеры.   Ён   неўзабаве   быў   узяты   штурмам,   і   амаль   усе   яго   абаронцы   загінулі.    
Дабіваць крыжакоў было нявыгадна
            Адна   з   найвялікшых   таямніцаў   Грунвальдскай   бітвы,   гэта   пытаньне,   чаму   саюзьнікі   не   далі   рады   ўзяць   сталіцу   пераможанай   дзяржавы   —   горад   Мальбарк.   Каб   гэтае   зрабіць,   Ягайлу   зь   Вітаўтам   было   дастаткова   пратрымаць   аблогу   некалькі   месяцаў.   Аднак   войскі   прастаялі   пад   сьценамі   ўсяго   толькі   некалькі   дзён.   
            Агульнапрынятая   вэрсыя   —   ваяры   жадалі   як найхутчэй   павярнуцца   дадому,   бо   якраз   ішло   жніво,   трэба   было   парадкаваць   ураджай.   Аднак   у   выпадку   здабыцьця   Мальбарку   кожны   з   ўдзельнікаў   штурму   атрымаў   бы   частку крыжацкіх   багацьцяў,   якія   шматкроць   пераважылі   б   каштоўнасьць   ураджаю.
            Відаць,   прычына   хавалася   ўсё   ж   у   супярэчнасьцях   паміж   пераможцамі.   Паводле   адной   вэрсіі,   падчас   бітвы   большыя   страты   панеслі   войскі   Вялікага Княства Літоўскага.   Ягайла,   у   якога   адносіны   зь   Вітаўтам   і   так   былі   напружаныя,   мог   адмовіцца   ад   разьвіцьця   свайго   посьпеху,   каб   захаваць   унію   ВКЛ   і   Кароны.   Такім   чынам,   Грунвальдская   бітва   ледзьве   не   стала   прычынай   разрыву   гістарычнага   хаўрусу   між   дзвюма   краінамі.   
            Паводле   іншае   вэрсыі,   Вітаўт   не   хацеў   зьнішчаць   канчатова   трэці   «цэнтр   сілы»   ў   рэгіёне,   каб   не   застацца   сам-насам   з   палякамі   й   зь   Ягайлам.       
Цень Грунвальду
            У   1914   годзе,   падчас   Першай   сусьветнай   вайны,   нямецкая   армія   ізноў   стаяла   на   Грунвальдскім   полі.   Маршал   Гіндэнбург,   які   камандаваў   нямецкімі   адзьдзеламі,   сказаў   генэралу   Людэндорфу,   што   бітва   ў   жніўні   1914   году   будзе   шанцам   узяць   рэванш   за   1410   год.   Немцы   сапраўды   перамаглі   праз   пяцьсот   гадоў   пасьля   Грунвальду.
            Падчас   Другой   сусьветнай   вайны   параза   ад   войскаў   саюзьнікаў   у   ліпені   1410   выкарыстоўвалася   нямецкай   прапагандай   як   матывацыя   для   паходу   на   Польшчу.   Савецкая   прапаганда   малявала   бітву   як   паўстаньне   славянаў   супраць   германскай   агрэсіі.   Між   тым   этнічная   прыкмета   ў   далёкім   1410   годзе   грала   малую   ролю:   у   крыжацкіх   харугвах   хапала   славянскіх   і   балцкіх   ваяроў   з   падуладных   тэрыторыяў,   а   ў   шэрагах   саюзьнікаў   змагаўся   стракаты   інтэрнацыянал   з   найманых   эўрапейскіх   рыцараў.   Відавочным   ёсьць   адно:   Грунвальд   быў   такой   буйной   падзеяю   эўрапейскае   гісторыі,   што   яго   грукат   дакаціўся   і   да   нашых   часоў   праз   шэсць   стагодзьдзяў.

No comments:

Post a Comment

Папулярныя артыкулы